Vitamin A là một loại vitamin hòa tan trong chất béo, cần thiết cho khả năng sinh sản, hệ thống miễn dịch, quy định của gen, màng nhầy và sự sinh trưởng. Việc thiếu hụt vitamin A nghiêm trọng có thể dẫn đến nhiễm trùng, quáng gà, mù lòa và có thể tử vong.
Biểu hiện triệu chứng về mặt lâm sàng của trẻ bị thiếu vitamin A
Thiếu vitamin A nhẹ làm giảm phát triển của cơ thể, tăng nguy cơ mắc bệnh nhiễm khuẩn đặc biệt là nhiễm khuẩn đường tiêu hóa gây tiêu chảy và nhiễm khuẩn đường hô hấp gây viêm đường hô hấp. Thiếu vitamin A nặng ngoài việc làm giảm sức đề kháng của cơ thể, trẻ kém phát triển còn gây nên các tổn thương ở mắt.
Hình ảnh mắt theo từng giai đoạn triệu chứng lâm sàng.
Biểu hiện sớm nhất là quáng gà: Trẻ mắc bệnh thường trở nên nhút nhát, chỉ ngồi yên tại chỗ, không dám đi lại hoặc đùa nghịch. Nếu trẻ được phát hiện sớm thiếu vitamin A trong giai đoạn này và được điều trị ngay vitamin A liều cao thì sẽ khỏi bệnh nhanh chóng trong vòng 2 đến 3 ngày.
Khô kết mạc: Khi màng mỏng, trong suốt, che phủ toàn bộ bề mặt của nhãn cầu này bị khô, không còn ở trạng thái bóng ướt như bình thường.
Vệt Bitot: là những vệt trắng, bóng trên màng tiếp hợp, thường có hình tam giác, như đám bọt xà phòng nhỏ, hay gặp ở kết mạc chỗ sát rìa giác mạc, có thể có ở 1 mắt hoặc cả 02 mắt.
Khô giác mạc: Giác mạc trở nên mất độ bóng, sáng, mà đục như làn sương phủ, có thể sần sùi, giảm cảm giác của giác mạc. Biểu hiện quan trọng nhất là trẻ sợ ánh sáng hay cụp mắt nhìn xuống, ra sáng thường nhắm mắt.
Loét nhuyễn giác mạc: là sự mất tổ chức một phần hay tất cả các lớp của giác mạc. Khi khô loét giác mạc chưa sâu, chưa bị bội nhiễm nặng cần phải điều trị tích cực và kịp thời thì vết loét liền nhanh, sẹo để lại nhỏ và mỏng, thị lực sẽ giảm ít. Trường hợp loét sâu và rộng, giác mạc sẽ bị thủng gây phòi mống mắt, teo nhãn cầu và mù lòa vĩnh viễn.
Sẹo giác mạc do khô mắt: là di chứng sau khi bị loét giác mạc, tùy theo vị trí và mức độ sẹo (sẹo lồi, sẹo dúm) sẽ ảnh hưởng gây giảm thị lực hoặc gây mù lòa không hồi phục.
Nguyên nhân của sự thiếu hụt Vitamin A
Thiếu vitamin A nguyên phát: Thiếu ăn kéo dài, đây là bệnh địa phương ở các vùng như nam và đông Á, nơi mà gạo là thực phẩm chính, không có beta-carotene. Bệnh khô mắt do thiếu hụt nguyên phát là nguyên nhân phổ biến gây mù lòa ở trẻ nhỏ ở các quốc gia có tỷ lệ mất an ninh lương thực cao.
Thiếu vitamin A thứ cấp: Giảm khả dụng sinh học của carotenoid tiền chất vitamin A. Có sự can thiệp vào hấp thụ, lưu trữ, hoặc vận chuyển vitamin A. Sự can thiệp vào sự hấp thụ hoặc dự trữ có khả năng do bệnh celiac, xơ nang, suy tuyến tụy, mở thông tá tràng, tiêu chảy mạn, tắc đường mật, bệnh do giardia và xơ gan.
Biện pháp phòng chống thiếu Vitamin A
- Bổ sung vitamin A có sẵn trong chế độ ăn uống hằng ngày.
- Thực phẩm có nguồn gốc từ động vật như các sản phẩm từ sữa, cá và thịt. Vitamin A tập trung nhiều nhất ở dầu cá và gan.
- Thực vật như cà chua, dưa đỏ, dưa hấu, đào, kiwi, cam, nho đen, khoai lang, cải xoăn cà rốt, rau pina, bơ, bắp cải, đậu và tiêu xanh. Khoai lang chứa một lượng lớn vitamin A và các loại rau quả có màu vàng như bí đỏ, cà rốt.
- Bổ sung Vitamin A liều cao hằng năm.
Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trẻ từ 6 tháng đến 11 tháng tuổi sẽ được bổ sung 1 viên Vitamin A liều cao với hàm lượng 100.000 IU lần, liều duy nhất, uống 4-6 tháng/lần. Trẻ từ 12 tháng đến 35 tháng tuổi: Uống 1 viên hàm lượng 200.000 IU/lần, uống 4-6 tháng/lần.
Đối với trẻ từ 6 tháng đến 59 tháng tuổi bị mắc các bệnh nhiễm khuẩn gây nguy cơ thiếu Vitamin A (tiêu chảy kéo dài, nhiễm khuẩn hô hấp cấp), trẻ bị suy dinh dưỡng nặng: Nếu trẻ đã được uống Vitamin A theo chiến dịch trong vòng 1 tháng trước đó thì không cho trẻ uống thêm Vitamin A liều cao. Nếu trẻ đã được uống Vitamin A theo chiến dịch trên 1 tháng trước đó thì có thể uống thêm 1 liều dự phòng theo độ tuổi.
Vitamin A là vi chất dinh dưỡng có vai trò quan trọng đối với sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ. Hằng năm, trẻ sẽ được uống vitamin A liều cao theo chiến dịch trên quy mô toàn quốc (mỗi năm có 2 đợt: đợt 1 vào tháng 6; và đợt 2 vào tháng 12)
Phòng Dân số - Truyền thông và giáo dục sức khỏe - TTYT Quận Bình Tân